MetroArte METROARTE

QUILÍN

Significado en mapudungún: “frutilla”

Si bien existen varias teorías respecto al origen de esta palabra, la principal indica que deriva del río Quillén (de la zona de la Araucanía), variación del vocablo “kelleñ” que significa “frutilla” en mapudungún.

Los mapuches distinguían claramente, en su idioma, la frutilla silvestre de la cultivada. A la primera, de frutos rojos pequeños la llamaban “llahuén”, “lahueñe” o “lahueñi”, y a la segunda, la llamaban “kelleñ”, que es de color blanco o rosado pálido.

Antecedentes históricos

La palabra Quilín es además conocida por el Parlamento de Quilín o Quillín, también llamado Paces de Quillén, que fue una reunión masiva realizada el 6 de enero de 1641 junto al río Quillén. De ella emanó un tratado entre mapuches y españoles.

En dicha fecha se reunieron el entonces Gobernador de Chile, Don Francisco López de Zúñiga con caciques mapuches y sus respectivas tropas, después de casi un siglo de lucha en la zona.

quilin Foto: desconocido - Fragaria chiloensis, conocida como frutilla silvestre

Mapudungun mew “Llaweñ”

Küme kimniengelay chew ta ñi tripan tüfachi dungun, kiñeke mew feypikeingün ta ñi tripan chi leufü Quelleñ mew (chi pu lof willi mapu mew), welu kakunungetulu chi dungun “kelleñ” pingetuy, llaweñ pingekefel mapudungun mew.

Chi pu mapuche, rume küme kimniekefuingün ta ñi dungun mew, chi lelfün mapunche kelleñ, kangelu anümel chi quelleñ mew. Chi wünengelu pichike fünngekelu “llaweñ” pikefu-i engün kangelu, liü adngekelu kelleñ pikefu-i engün.

Chi Quilin dungun ka üytuntukungey chi füta Trawün-nütramkan Quilin mew ta ñi kümelkawün mew engün, kiñe fütra trawün ngefui chi kayu konchi enero küyen mew, warangka kayu pataka meli mari kiñe tripantu mew, traf chi Quillén leufü mew. Feychi Füta trawün mew trawüyngün chi pu mapunche ka chi pu wingka.

Feychi antü trawüyngün chi wünenküleyelu Chile mapu mew, Francisco López de Zúñiga ka chi pu mapunche longko ta ñi pu kona engün, welu dew rupalu epe pataka tripantu ta ñi weychaweychangen engün chi mapu mew.